156. COLUMN OSCAR PISTORIUS, REEVA STEENKAMP, GUILTY OR NOT GUILTY, O.J. SIMPSON SCENARIO, ROL ADVOCATEN, FILOSOFIE, RATIONALISTEN VS. EMPIRISTEN : Yeah right, geloof je het zelf?

RECHTSZAAK OSCAR PISTORIUS - GUILTY OR NOT GUILTY?

Gebrek aan bewijs

Mijn angst is waarheid geworden: "Rechter Thokozile Masipa heeft alle moordaanklachten tegen Oscar Pistorius wegens gebrek aan bewijs van tafel geveegd." Ondanks dat dood door schuld nog mogelijk is, acht de rechter het verhaal van Pistorius dat hij schoot omdat hij dacht dat zijn leven in gevaar was aannemelijk (???!). Onderstaande column had ik al een tijd klaar liggen.  

 

Moedwillig vermoord of een ongeluk

Op 11 september komt er eindelijk een uitspraak in de rechtszaak tegen de snelste man zonder benen, de Zuid-Afrikaanse gehandicapte (dubbel geamputeerde) atleet Oscar Pistorius. “Blade runner” Pistorius schoot zijn vriendin Reeva Steenkamp in de nacht van woensdag 13 op donderdag 14 februari 2013 (Valentijnsdag) met een pistool dood. Reeva werd geraakt door drie van de vier kogels die Pistorius door de gesloten wc-deur op haar afvuurde waar zij zich op dat moment bevond. Even later overleed zij aan haar verwondingen. De wc bevond zich in hun badkamer en had een aparte deur.

Dat is wat er feitelijk bekend is over wat er is gebeurd. De vraag waar echter alles om draait is of Oscar Reeva moedwillig heeft vermoord of dat het een ongeluk was omdat hij haar aanzag voor een inbreker zoals hij zelf beweert: guilty or not guilty, that's the question.

 

De ultieme triomf

Waarom ik vooral zo benieuwd ben naar de uitspraak op 11 september komt omdat ik bang ben voor een O.J. Simpson-achtig scenario: een man vermoordt zijn geliefde (in het geval van O.J. Simpson zijn ex-geliefde én haar vriend), diverse bewijzen tonen zijn schuld onomstotelijk aan, maar doordat hij zo rijk is dat hij het beste en duurste advocatenteam van het land kan inschakelen - dat in staat blijkt te zijn om de aanklagers op blunders te betrappen en, mede daardoor, twijfel te zaaien - wordt hij uiteindelijk “gewoon” vrijgesproken.
De O.J. Simpson-zaak is in de juridische wereld ongetwijfeld hét voorbeeld van een zaak waarbij een schuldig persoon vrijspraak kreeg. Menig advocaat zal deze zaak beschouwen als de ultieme "triomf" (?) die je als advocaat kunt halen: het voor de poorten van de hel/gevangenis wegslepen van een “guilty as hell”-persoon. Wel is er één groot verschil tussen beide rechtszaken: in Zuid-Afrika wordt in tegenstelling tot in de Verenigde Staten niet met een (te beïnvloeden) jury gewerkt. 

 

Het verhaal van de verdachte

Wat mij aan de zaak-Pistorius fascineert, is wat er door het hoofd van deze advocaten zal zijn gegaan toen zij hun werk begonnen en het verhaal van de verdachte aanhoorden.
Stel, ik ben één van die advocaten en Pistorius vertelt mij wat er in zijn ogen is gebeurd.

Midden in de nacht werd hij wakker en hoorde hij geluiden uit de badkamer. Toen hij in de badkamer keek, zag hij niets maar hij hoorde wel dat er iemand op de wc zat en met de vreselijke misdaadcijfers van Zuid-Afrika in zijn achterhoofd besloot hij geen seconde te aarzelen en - ook enigszins uit paniek - deze “inbreker” door de wc-deur dood te schieten om zichzelf en zijn vriendin Reeva te beschermen. Zijn schrik was echter groot toen hij erachter kwam dat hij niet een inbreker maar zijn geliefde Reeva had doodgeschoten. 

 

Alles op een rijtje ztten

Oké, zou ik denken. Even eerst alles rustig op een rijtje zetten: stel, ik woon in een huis met mijn vriendin en midden in de nacht wordt ik opeens wakker doordat ik geluiden uit de wc uit de badkamer hoor. Wat zou ik doen?

Noem mij vreemd, maar ik denk dat ik eerst zou checken waar mijn vriendin is.

Ten eerste om er zeker van te zijn dat zij gewoon naast me ligt te slapen en zij dus niet de persoon kan zijn die de geluiden uit de wc in de badkamer veroorzaakt.

Ten tweede simpelweg omdat ze mijn vriendin is, ik van haar hou en er dus zeker van wil zijn dat zij in elk geval in veiligheid is.

Ten derde om - als ik dat eenmaal gecheckt heb en zij inderdaad naast me blijkt te liggen slapen - haar heel voorzichtig wakker te maken en haar toe te fluisteren dat er zich een vreemde in ons huis bevindt. Zodoende kan ik dan even met haar overleggen wat we het beste zouden kunnen doen. Zo zou zij bijvoorbeeld de politie kunnen bellen terwijl ik met een pistool voor de wc-deur de indringer duidelijk maak dat vluchten geen zin heeft omdat de politie elk moment kan komen. 

 

Nogal ongeloofwaardig

Nog voordat verdere details bekend zouden zijn die het verhaal van de verdachte zouden kunnen ontkrachten of in elk geval minder aannemelijk zouden kunnen maken, zou ik dit verhaal zachtjes gezegd nogal ongeloofwaardig vinden klinken.

Stel bijvoorbeeld dat er inderdaad een inbreker in je huis zou zijn die zich om wat voor reden dan ook (angst) in je wc heeft verschanst en jij staat daarbuiten met een pistool in je hand hem op te wachten. Zou het dan niet iets meer voor de hand liggen dat je in plaats van meteen je wapen leeg te schieten je eerst met krachtige stem met de betreffende persoon communiceert waarbij je hem meteen duidelijk maakt dat vluchten geen enkele zin heeft omdat je een pistool op hem gericht hebt?

En mocht het dan uiteindelijk toch één groot misverstand blijken te zijn omdat er niet een inbreker maar je eigen vriendin op de wc blijkt te zitten die dat overduidelijk laat weten, dan kun je samen later nog altijd hartelijk lachen om die ene keer dat je bijna je eigen vriendin op de wc had doodgeschoten.

Ik zou mijnheer Pistorius eerlijk gezegd maar moeilijk kunnen geloven. En zeker niet als ik daarna ook nog te horen zou krijgen dat Reeva behalve dat ze midden in de nacht de deur van hun eigen wc op slot had gedaan (oké als je zeer privacygevoelig bent, zou dat nog kunnen), ze daar niet in nachtkleding zat maar in haar gewone kleren.
Waarna mijn twijfel helemaal zou zijn verdwenen op het moment dat ik ook nog verklaringen van Pistorius' buren onder ogen krijg waarin staat vermeld dat zij midden in de nacht geluiden hebben gehoord van respectievelijk ruzie, schoten, gevolgd door angstig geschreeuw van een vrouw. Wat goed mogelijk is aangezien is aangetoond dat de eerste twee schoten niet dodelijk waren en Reeva dus nog kans gezien kan hebben om te schreeuwen.

Het zal niet bepaald uniek zijn dat een advocaat de verklaring van zijn cliënt aanhoort en denkt van Yeah right, geloof je het zelf? 

 

Een guilty-as-hell persoon

Ik weet het percentage niet van de hoeveelheid schuldigen onder van een misdrijf verdachte klanten van advocaten, maar ik mag gerust aannemen dat dat zeer hoog is. Als ik dit zo rond de negentig procent schat, denk ik niet dat ik er ver naast zit. Wat ook meteen simpel verklaart waarom zij dringend een advocaat nodig hebben.
Een heel lullig gegeven, zeker als je advocaat bent van Pistorius want dat zou natuurlijk de ultieme droom zijn: word je advocaat van de wereldberoemde Oscar Pistorius die vastzit op verdenking van moord op zijn vriendin, wijzen alle bewijzen zijn richting op maar blijkt hij toch hartstikke onschuldig te zijn, alleen is er niemand die dat inziet totdat jij als een Perry Mason iedereen in de rechtszaal overdondert met een waterdicht betoog waarin je alle aantijgingen van de aanklager één voor één haarscherp onderuit haalt. Tja, als de advocatuur zo romantisch zou zijn, zou ik vanavond nog beginnen met mijn rechtenstudie.

De harde werkelijkheid is echter dat de advocaten van Pistorius na zijn verhaal waarschijnlijk dachten van shit, hoe gaan wij dit in godsnaam nog rechtbreien? Maar een beetje advocaat schrikt natuurlijk niet terug van de uitdaging om een “guilty as hell”-persoon op vrije voeten te krijgen en om in het belang van zijn cliënt links en rechts wat waarheden om te zetten in leugens en vice versa.

 

Waarheidsvinding centraal

Waarbij we meteen terechtkomen bij mijn steeds terugkerende kritiek op het rechtssysteem, namelijk dat waarheidsvinding en rechtvaardigheid naar mijn mening ten alle tijden centraal dienen te staan in de rechtspraak en niet de ego’s van aanklagers en verdedigers die dit soort zaken als wedstrijden benaderen die ze koste wat het kost willen winnen ongeacht de waarheid (zie bijvoorbeeld columns 87, 98, 101 en 102).₁

Samengevat is mijn punt hier dat Oscar Pistorius gewoon een straf dient te krijgen die gebaseerd is op wat hij heeft gedaan en niet op hoe goed en geslepen zijn advocatenteam is.

 

Pure speculatie

Over waarheidsvinding gesproken: enorm fascinerend aan deze zaak is natuurlijk de vraag of de (objectieve) waarheid überhaupt gevonden kan worden. Want hoe kom je in godsnaam aan bewijzen rondom de achtergrond van een moord waarbij iemand in een afgelegen huis zonder getuigen zijn partner heeft doodgeschoten terwijl hij beweert dat het per ongeluk was omdat hij dacht dat het een inbreker was?

Hierbij heb ik het dan dus even niet over buren die in de verte wat hebben gehoord dat op ruzie, schoten en geschreeuw leek, want ik kan me zo voorstellen dat daar de verdediging wel raad mee weet: te ver weg, te veel verschillende versies en dus te onbetrouwbaar.
Wat dan overblijft is niets anders dan pure speculatie: aan de hand van bekenden van Pistorius en Reeva kan er bijvoorbeeld gekeken worden in hoeverre de twee recentelijk relatieproblemen hadden. Maar dat bewijst natuurlijk helemaal niets. Hoeveel relatieproblemen zij ook hadden of hoe opvliegerig en gewelddadig Pistorius ook van aard zou kunnen blijken te zijn, bewijst dat nog steeds niet dat het niet gegaan kan zijn zoals Pistorius beweert.

 

Filosofisch benaderen: empiristen tegenover rationalisten

In feite kun je dit probleem ook filosofisch benaderen door te kijken naar de empiristen (bijvoorbeeld John Locke en David Hume) tegenover de rationalisten (bijvoorbeeld René Descartes en Baruch Spinoza).

Daar waar de empiristen vinden dat je de waarheid alleen kunt achterhalen via de zintuigen, zijn de rationalisten van mening dat alleen de rede daartoe in staat is omdat je niet altijd op je zintuigen kunt vertrouwen.
Zoals het er nu naar uitziet, heeft in de zaak Pistorius de rechter een soort van dilemma waarbij ze de keuze heeft tussen twee werkwijzen (of moet ik zeggen kwaden): of ze baseert haar uitspraak bij gebrek aan empirisch bewijs louter op rationele gronden door logisch te beredeneren welk scenario zich in huize Pistorius moet hebben afgespeeld. Of ze moet constateren dat door het gebrek aan empirisch bewijs de waarheid niet kan worden achterhaald waardoor vrijspraak voor de hand ligt.
 

Het dilemma

Het dilemma zit ‘m er natuurlijk vooral in dat je Pistorius voor moord kan veroordelen op basis van de ratio met als theoretische kans dat het toch gegaan is zoals Pistorius beweert en dus een onschuldig man wordt opgesloten. Of je spreekt hem bij gebrek aan bewijs vrij met als risico dat Pistorius na een ruzie met Reeva in een vlaag van woede en verstandsverbijstering haar heeft doodgeschoten waarna hij enorm is geschrokken van zijn actie, maar hij desondanks dus wel degelijk schuldig is aan moord (volgens mij het meest aannemelijke scenario; guilty as hell kortom!).

Persoonlijk plaats ik mezelf overigens ergens veilig tussen de gedachtegang van de rationalisten en empiristen in (meer zoals Immanuel Kant), maar vermoed ik met de kennis die ik van de zaak Pistorius heb dat er met een combinatie van logisch verstand, verklaringen van buren (ver weg of niet) en onderzoek wel degelijk een zinnige en rechtvaardige uitspraak kan worden gedaan.
Ik ben heel benieuw welk oordeel grote filosofen als René Descartes, John Locke en Immanuel Kant over deze zaak zouden hebben geveld.
Wat O.J. Simpson vanuit zijn gevangenis denkt, interesseert mij minder.     

 

Tonko

Wil je reageren op deze column? Ik hoor graag jouw mening!
Klik onderaan dit blog op "(Geen) opmerkingen" en plaats je reactie.

 

 

₁ Samengevat: het uitgangspunt van rechtspraak zou ten alle tijden moeten zijn om met behulp van zoveel mogelijk feiten (waarheidsvinding) te komen tot een oordeel dat leidt tot een rechtvaardige uitspraak. Alles binnen de rechtspraak dient altijd ondergeschikt te zijn aan het bereiken van datgene waarvoor het is bedoeld: rechtvaardigheid. En dit uitgangspunt moet voor alle betrokken juridische medewerkers gelden aangezien zij het toch met mij eens zouden moeten zijn dat we allemaal willen leven in een maatschappij waarin alle veroordeelden een rechtvaardige straf krijgen die passend is bij hun misdaad.