207. COLUMN DE WACHTKAMER (IKON), LANG LEVE DE KLOKKENLUIDERSREGELING, WIM VAN DEN HAAK, WATERSCHAP ROER EN OVERMAAS, EDWARD SNOWDEN, ARTHUR GOTLIEB: Een beetje bedrijf heeft helemaal geen klokkenluidersregeling nodig

 
DE WACHTKAMER (IKON) - WIM VAN DEN HAAK - KLOKKENLUIDERSREGELING

 

Wim's dilemma

In het IKON-programma “De Wachtkamer” draait het om mensen die plaatsnemen in een wachtkamer om na te denken over een dilemma in hun leven. Van de week zag ik de aflevering met Wim van den Haak. Wim had in 2010 gewerkt bij het Waterschap Roer en Overmaas waar het na een goed begin snel bergafwaarts ging toen hij eenmaal melding maakte van een aantal misstanden binnen het bedrijf. Wie weet hoe het meestal afloopt met klokkenluiders weet ook het vervolg: Wim werd ontslagen.
Wim’s dilemma: aan de ene kant vindt hij dat hij het boek van zijn ontslag na al die jaren moet sluiten, maar aan de andere kant merkt hij dat er nog een hoop wrok en woede en een gevoel van onrecht in hem zit. “Door het uiten van een mening ben ik werkloos geraakt.” Over het onderwerp klokkenluiders heb ik al eerder columns geschreven: over Edward Snowden (zie columns 91 en 92) en over het zeer schrijnende geval van de veel minder bekende (wijlen) Arthur Gotlieb (zie column 155). 

 

"Dit doen we al jaren zo"

Wim ging zich bezighouden met de coördinatie van de vergunningen, een onderdeel waarmee hij in zijn vorige werk bij Rijkswaterstaat ook te maken had gehad. Wat Wim bevreemdde was dat hij soms te maken kreeg met het verlenen van vergunningen rondom projecten die Waterschap zelf uitvoerde. Hierbij ging Waterschap dus zowel over het aanvragen als over het beoordelen en verlenen van dezelfde vergunningen.

Toen Wim zich wat verder in deze materie verdiepte, kreeg hij al snel door dat het binnen het Waterschap heel gebruikelijk was dat bepaalde werkzaamheden waarvoor een vergunning moest worden afgegeven al gerealiseerd waren voordat de betreffende vergunning was verleend. “Dit doen we al jaren zo.” Wim besloot hierover een notitie te schrijven waarin hij voorstelde om voortaan geen vergunningen meer achteraf te verlenen, maar gewoon vooraf zoals het hoort.

Complimenten van collega's als “Jij bent goed bezig!” en “Prima stuk!” bleken achteraf vals dan wel sarcastisch bedoeld. De notitie bleek het begin van het einde. Het vervolg laat zich raden: Wim kreeg opeens allemaal onvoldoendes tijdens zijn functioneringsgesprek en mocht vertrekken. Iets waar Arthur Gotlieb als geen ander over had kunnen meepraten als hij nog had geleefd.

 

De klokkenluidersregeling

Het is de vraag of je er om moet huilen of lachen, maar door diverse schandalen voelen (grote) bedrijven zich inmiddels geroepen om in hun reglement een artikel op te nemen over hoe om te gaan met integriteit en klokkenluiders.

Ook het Waterschap blijkt te beschikken over zo’n klokkenluidersregeling. Hierin staat keurig vermeld dat de ambtenaar die “te goeder trouw” (en wie bepaalt wat dat is, het bedrijf zelf?) vermoedens van misstanden binnen de organisatie uit hiervan geen nadelige gevolgen zal ondervinden.

Ah ja, dus om binnen een bedrijf structurele misstanden te voorkomen belooft datzelfde bedrijf via haar reglement dat wie daar melding van maakt helemaal nergens bang voor hoeft te zijn. Dat klinkt heel geruststellend.

Het is net zoiets als dat de FIFA via haar reglement zou garanderen dat wie “te goeder trouw” bij collega’s corruptie bespeurt en er intern melding van maakt zich nergens zorgen om hoeft te maken. Integendeel zelfs, want in zo’n geval zal FIFA-voorzitter Blatter je ongetwijfeld hoogstpersoonlijk komen bedanken en complimenteren met je scherpzinnigheid en oprechte betrokkenheid. En als je even geluk hebt, schuift hij je als dank dan ook nog wat geld toe…

 

Een slecht teken

Een beetje bedrijf is natuurlijk ontzettend blij met een klokkenluider die ervoor zorgt dat misstanden de kop in kunnen worden gedrukt waardoor de organisatie er beter en gezonder uitkomt. Probleem is echter dat “een beetje bedrijf” helemaal geen klokkenluidersregeling nodig heeft, omdat het binnen zo’n bedrijf vanzelfsprekend is dat dergelijke praktijken niet worden getolereerd. Sterker: een beetje bedrijf, een beetje land, een beetje wereld (mijn Utopia) kent de term klokkenluider alleen maar in de betekenis van “persoon die de kerkklokken luidt”.

Oftewel, op het moment dat een bedrijf het nodig acht om een klokkenluidersregeling zwart op wit in het reglement op te nemen, lijkt me dat een slecht teken. Dan geef je als bedrijf dus in feite de volgende boodschap af: kom je misstanden tegen waarvan je vindt dat je die moet melden, doe dat gerust, maar we kunnen je niet garanderen dat we er blij mee zullen zijn. Wel hebben we hiervoor in navolging van de landelijke trend een regel ingevoerd waarin staat dat we er alles aan zullen doen om ervoor te zorgen dat je er geen nadelige gevolgen van zult ondervinden. 

 

Een schijnbescherming

Laten we eerlijk zijn: het is allemaal heel leuk en aardig zo’n klokkenluidersregeling, maar het biedt de klokkenluider natuurlijk geen enkele garantie. Het gaat hier slechts om een schijnbescherming.

Probleem is en blijft dat de kans altijd aanwezig is dat de personen achter de misstanden dezelfde zijn die in het bedrijf aan de touwtjes trekken en die bijvoorbeeld ook gaan over het goedkeuren van de invoering van een klokkenluidersregeling. En boeven vangen met boeven blijft nu eenmaal altijd lastig zo niet ondoenlijk.
Wim heeft een harde les geleerd: wie te goeder trouw melding van misstanden maakt, verliest (vrijwel) altijd. Zoals een advocaat mij ooit vertelde is het simpel: als een bedrijf van je af wilt, ben je kansloos. Lukt het niet linksom dan gaan ze wel rechtsom. Wat bij Wim ook gebeurde. De verklaring van het Waterschap over Wim’s ontslag luidde dat het "uiteraard" helemaal niets te maken had met zijn rol als klokkenluider maar dat hij gewoonweg slecht had gefunctioneerd. Een inkoppertje noem ik dat.

Lang leve de klokkenluidersregeling!

 

Tonko

Wil je reageren op deze column? Ik hoor graag jouw mening!
Klik onderaan dit blog op "(Geen) opmerkingen" en plaats je reactie.

 

IKON: De Wachtkamer