104. "Anger? I've seen him in a rage!"

NELSON MANDELA - ZELFBEHEERSING - WIJSHEID - BJÖRN BORG

 

Nelson Mandela overleden

“Ach gossie” was mijn eerste reactie toen ik hoorde dat Nelson Mandela was overleden. Ik kon gemakkelijk huilen, maar beheerste me toch maar om het beperkt te houden tot wat tranen in mijn ogen. Wat me overigens meteen brengt tot een van de grootste kwaliteiten van Mandela, maar daar kom ik op terug.
Natuurlijk zou ik deze column geheel kunnen wijden aan lofuitingen aan deze bijzondere man waarbij alle superlatieven tekort zouden schieten. Maar dat doe ik niet. Niet omdat ik dat niet zou kunnen of omdat Mandela dat niet zou verdienen, maar gewoon omdat bewonderen niet mijn ding is (zie column 7).
Al schreef ik in deze column ook dat als ik dan toch ooit één iemand als mijn held zou moeten aanwijzen het dan - cliché of niet - Mandela zou zijn. Hiervoor is één simpele reden: Mandela is veruit de meest wijze persoon die ik ken uit mijn tijd. Als het om wijsheid gaat, ken ik niemand die ook maar enigszins in zijn buurt komt.

Persoonlijke definitie wijsheid

Voor mij is wijsheid het ultieme niveau dat je als mens kunt bereiken. Dat ontstijgt alles. Mensen kunnen alle succes, roem, geld, status, en macht van de wereld hebben, maar dat doet mij helemaal niets. Wijsheid staat daar ver boven.
Intelligentie daarentegen kan mij wel boeien. En zeker als het gaat om (zeer) hoge intelligentie. Al is ook intelligentie uiteindelijk maar een relatief begrip dat zijn beperkingen heeft en aldus lang niet altijd zo interessant is als het lijkt. Om te beginnen zijn er al veel verschillende soorten intelligentie: cognitieve, sociale, emotionele, creatieve, praktische etc. Daarnaast bestaan er in deze wereld "briljante" mensen die voor een standaard IQ-test weliswaar super hoog zullen scoren maar die tegelijk op het gebied van rationele intelligentie (= logische weloverwogen beslissingen nemen op basis van redenering en feiten) juist weer laag scoren, waardoor ze bijvoorbeeld allerlei idiote complottheorieën kunnen aanhangen die kant noch wal raken (zie column 93). Iets wat een wijs persoon nooit zal doen. 
Samengevat kun je denk ik stellen dat alhoewel een algemene hoge intelligentie wel een voorwaarde voor wijsheid is, dat wijsheid veel verder gaat dan dat. 
Natuurlijk rijst hierbij de vraag wat wijsheid dan eigenlijk precies is. “Wijs” is nou typisch zo’n woord waar iedereen wel een beeld bij heeft, maar waar niet snel een consensus over zal bestaan, vermoed ik. Volgens de Van Dale betekent het: “verstandig, door ervaring geleerd”.

Mijn persoonlijke definitie van wijsheid gaat verder en luidt als volgt: “eventueel (ik houd er ergens voorzichtig rekening mee dat iemand van nature heel wijs kan zijn) mede door ervaring opgedane intelligentie waarmee iemand in staat is om objectief en los van het ego naar de wereld te kijken en op basis van redenering en feiten tot verstandige inzichten en beslissingen te komen.”

 

Uiterst domme opmerking

Deze kwaliteit is maar zeer weinigen gegeven en dan vooral omdat er behalve een objectieve ook een los van het ego staande kijk voor is vereist. Om deze reden vond ik het ook een uiterst domme opmerking van cabaretier Hans Dorrestijn om tijdens de uitzending van Pauw&Witteman op donderdag 5 december president Obama te omschrijven als een soort opvolger van Nelson Mandela. Wie die mening is toegedaan, begrijpt er werkelijk helemaal niets van.

Behalve dat Obama en Mandela beiden een donkere huidskleur hebben en leiders van hun land zijn (geweest), zie ik weinig overeenkomsten. Ik ben haast geneigd om deze opmerking van Dorrestijn te omschrijven met het in deze tijd o zo populaire woord “racistisch”, maar positief discriminerend is natuurlijk veel beter verwoord. Als Obama een blanke president zou zijn geweest, had Dorrestijn deze vergelijking tenslotte nooit gemaakt.

Kijkend naar het beleid waar Obama voor staat, zie ik echter allesbehalve een beleid dat de voor Mandela zo kenmerkende wijsheid en verzoening uitstraalt. Kijk alleen al naar de grote toename van drone-aanvallen onder Obama’s beleid en het aantal onschuldige burgers dat daarbij jaarlijks wordt gedood. Het enige doel dat hiermee wordt bereikt, is dat het een voedingsbodem creëert voor een nieuwe generatie van terroristen. Nou ja “enige” doel, er is natuurlijk een ander doel dat wel degelijk wordt gehaald: wraak. Als dat wijsheid is, was president Nixon zeker een van de voorgangers van Mandela...

 

Temperamentvolle en driftige kant

Wat ik bij Mandela fascinerend vind, is te achterhalen hoe deze man zo’n unieke persoonlijkheid is geworden. Ik heb daar wel mijn eigen eenvoudige theorie over.
Voorop staat bij mij dat Mandela van nature natuurlijk helemaal niet die lieve, zachtaardige, rustige, beheerste  man was waarvoor velen hem - zeker in de laatste fasen van zijn leven - aanzagen. Zo had ik Mandela wel eens van dichtbij willen meemaken vlak voor zijn gevangenschap in 1963 en vlak daarna in 1990. Namelijk in zijn rol van respectievelijk vrijheidsstrijder voor het ANC tijdens hun sabotageacties en van de man van zijn vrouw Winnie tijdens hun huwelijkscrisis die uiteindelijk uitmondde in een scheiding.

Zonder erbij aanwezig te zijn geweest, is het niet gewaagd te veronderstellen dat Mandela in beide situaties vaker dan eens ook zijn harde, temperamentvolle en driftige kant zal hebben getoond. Het zou mij in elk geval niet verbazen als er tijdens de ruzies tussen Nelson en Winnie de nodige borden zijn gesneuveld. En voor alle duidelijkheid: dan bedoel ik niet alleen door de felle Winnie.

 

Monumentale zelfbeheersing

Dat Nelson Mandela wel degelijk een driftige kant bezat, was ook te zien in de documentaire “De magie van Mandela” (2011) van Astrid Joosten waarin filmmaker Jo Menell een interessante anekdote over hem vertelt.

Voor zijn documentaire “Mandela” (1996) mocht Menell de levende legende acht maanden lang volgen met zijn camera en zo ook tijdens zijn voorbereiding op het in ontvangst nemen van de Nobelprijs voor de Vrede in Oslo in 1993. Vlak voordat Mandela samen met de toenmalige Zuid-Afrikaanse president De Klerk de prijs in ontvangst zou nemen, ontving hij een telegram waarin een bewijs werd vermeld van iets wat Mandela al vermoedde. Namelijk dat de steeds ontkennende De Klerk wel degelijk afwist van het door zijn geheime dienst manipuleren van bloedige rellen in Zuid-Afrika.

 “Anger? I’ve seen him in a rage”, aldus Menell over Mandela. “His face went black and he stormed off into his bedroom and slammed the door.” Ondanks dat driftkikker Mandela als een dwars kind aankondigde niet naar de prijsuitreiking te zullen gaan, stond hij een uur later dankzij zijn “monumentale zelfbeheersing” alweer breed glimlachend naast De Klerk op het podium. Omdat dat nu eenmaal het beste voor de toekomst van Zuid-Afrika was. En dát noem ik dus wijsheid…

 

Net een sprookje

Het levensverhaal van Mandela is natuurlijk net een sprookje: van levenslang opgesloten terrorist tot president van Zuid-Afrika.

Het ironische aan dit verhaal is dat je achteraf kunt concluderen dat Mandela’s grootste tegenslag in de vorm van zijn veroordeling tot levenslange gevangenschap wellicht het beste is wat hem in zijn leven is overkomen. Ik zal niet zeggen dat zonder deze gebeurtenis het apartheidsregime in Zuid-Afrika nog zou hebben bestaan, maar het zou er zeker heel anders hebben kunnen uitzien.
De basis van de wijsheid van Mandela werd gelegd op Robbeneiland waar hij het merendeel van zijn 27 jaar durende gevangenschap vast zat. We weten dat Mandela zich daar intellectueel flink ontwikkelde door veel te lezen, waaronder het dagboek van Anne Frank. Bovendien nam hij er het verstandige besluit  om zich te gaan verdiepen in de geschiedenis van de Afrikaners (boeren); de blanke Afrikaanstalige heersende minderheid in Zuid-Afrika. Zo leerde hij hun taal en probeerde hij de mentaliteit van de Afrikaners te doorgronden.

 

A saint is a sinner who keeps on trying

Toch vermoed ik dat niet zozeer zijn intellectuele als wel zijn geestelijke ontwikkeling de grootste prestatie van Mandela is geweest op Robbeneiland. Vanuit een mooie combinatie van verstand en een sterk karakter en met behulp van dagelijkse meditatie wist Mandela in deze periode de innerlijke kracht naar boven te krijgen die noodzakelijk was om te komen tot zijn verstandige (wijze) inzichten: behoud onder alle omstandigheden je waardigheid, laat je niet leiden door haat en verbittering, wees altijd dankbaar en nederig, toon respect voor je tegenstanders, beheers je emoties wanneer de situatie erom vraagt etc.

De kunst van Mandela om zijn innerlijke woede als een volleerd acteur te verbergen achter zijn glimlach om een hoger doel te dienen, kan natuurlijk ook negatief worden uitgelegd. Als iedereen wijs zou zijn die zichzelf dagelijks inhoudt en toneel loopt te spelen dan zou het hier tenslotte stikken van de wijze mensen.

Maar er is één significant verschil: die mensen doen dat vanuit hun ego geheel uit eigen belang, terwijl Mandela zichzelf wegcijferde voor een hoger doel in de vorm van een meer rechtvaardige en vredelievende maatschappij. Empathisch, nederig en bescheiden als een ware held; dat onderscheidt een wijs man van een gewone sterveling.

Prachtige woorden, al zou Mandela de eerste zijn die ze zou relativeren: “A Saint is a sinner who keeps on trying.” Hem als held vereren, was wel het laatste wat Mandela wilde.

 

Hét geheim achter Mandela's zelfbeheersing

Mijn visie op (het bereiken van) wijsheid zal een schop tegen het zere been zijn van al die mensen die gevoel verkiezen boven verstand: wijsheid kun je alleen maar bereiken vanuit het verstand.

Een niveau halen waarin je in staat bent om geheel objectief en los van het ego naar zaken te kijken door puur en alleen uit te gaan van je gevoel en bijbehorende emoties is naar mijn mening onmogelijk. Ieder mens heeft tenslotte een ego. En ieder ego kan behalve gestreeld ook geprikkeld en uit zijn tent gelokt worden.

Alleen door jarenlange lichamelijke en (vooral) geestelijke training in zelfbeheersing zal een mens in staat zijn om dat ego op elk gewenst moment opzij te zetten ten faveure van het gezonde verstand. Wie daar 27 jaar gedisciplineerd de tijd voor neemt, kan een eind komen en dat zal dus ongetwijfeld hét geheim achter Mandela’s (monu)mentale zelfbeheersing zijn geweest.

 

De Zweedse tennisheld Björn Borg

De zelfbeheersing van Mandela doet me denken aan een verhaal op een heel ander niveau, namelijk dat van de Zweedse tennisheld uit de jaren zeventig Björn Borg.

Als jonge knul was ik fan van Borg. Wat vooral aansprak, was de rust die Borg uitstraalde in zijn spel. Of Borg voor of achter stond, kon je niet aan hem zien. Zonder enige emotie te tonen, won hij zijn potjes. Tegenpool en grote concurrent van Borg was de temperamentvolle driftkikker John McEnroe (VS) die uit respect voor Borg zich overigens nooit misdroeg als ze tegen elkaar speelden. “Sommige mensen noemen mijn gedrag abnormaal, maar kijk eens naar Borg; dat gedrag noem ik pas echt abnormaal!”, aldus McEnroe. En natuurlijk had hij gelijk.
Zijn stoïcijnse gedrag leverde Borg de bijnaam “IceBorg” op (ijsberg). Ooit las ik in een interview met Borg dat hij niet altijd zo was geweest. Als jonge knul was Borg zelfs een enorme driftkikker die regelmatig vloekte en met zijn rackets smeet. Pikant detail is dat precies hetzelfde geldt voor de huidg tenniswereldtopper Roger Federer.

Op een dag besloot zijn tennisclub Borg voor zijn wangedrag een halfjaar te schorsen. Erger hadden ze de jonge Björn niet kunnen straffen, want tennis was alles voor hem. Toen Borg na een halfjaar terugkeerde, deed hij precies wat hij zich plechtig had voorgenomen: hij beheerste zich.

De rest is geschiedenis. De mensen die hem vol bewondering zo rustig bezig zagen op de tennisbaan beseften niet dat hij van binnen kookte van woede als hij een eenvoudige bal miste. Zijn coach Lennart Bergelin verklaarde ooit: “I think Björn's greatest victory was not the way he came to master his ground strokes, but the change he underwent, with terrible determination, to tame his passionate spirit.”
Hoe Borg was geworden als hij 27 jaar zou zijn geschorst, zullen we nooit weten. Maar om als IceBorg in een column te worden vergeleken met de grote wijze Madiba is ook niet mis natuurlijk. Hij zal er trots op zijn. 

Ik hoop dat mijn kinderen ooit ook een wijze man als Mandela als grote held kunnen gaan zien.

 

Ik doe mijn best…

 

Tonko

Wil je reageren op deze column? Ik hoor graag jouw mening!
Klik onderaan dit blog op "(Geen) opmerkingen" en plaats je reactie.

 

 

Foto: internet

Foto: Tonko