ONDERWERP: DOOD JULES SCHELVIS - OVERLEVENDE SOBIBOR
Amstelveen
Ach, ook Jules Schelvis is overleden. Op 95-jarige leeftijd
en in Amstelveen nota bene. Ik wist niet eens dat hij een plaatsgenoot van me
was. Als ik dat eerder geweten had, had ik serieus overwogen om hem een keer op
te zoeken. Dat zou ik namelijk vreselijk boeiend hebben gevonden. Al is het de
vraag of hij er open voor had gestaan om opnieuw over zijn traumatische
oorlogsverleden te praten. Ik kan me tenslotte heel goed voorstellen dat je
daar op een gegeven moment helemaal klaar mee bent. Maar goed, het is nu sowieso
te laat. Helaas.
Ik heb de ene column over een plotseling overleden beroemde Nederlander nog maar net geplaatst of hop, daar is de volgende alweer. Ja, aan de dood ontkomt niemand, zelfs geen BN’er. Al zal de vriendelijke, bescheiden Jules Schelvis bij de meeste mensen nou niet bepaald bekend hebben gestaan als een BN’er. Wat aan de ene kant jammer is, want dat had hij wat mij betreft gerust mogen zijn. Al was het alleen maar vanwege zijn enorme waarde voor ons collectief historisch besef.
Ik heb de ene column over een plotseling overleden beroemde Nederlander nog maar net geplaatst of hop, daar is de volgende alweer. Ja, aan de dood ontkomt niemand, zelfs geen BN’er. Al zal de vriendelijke, bescheiden Jules Schelvis bij de meeste mensen nou niet bepaald bekend hebben gestaan als een BN’er. Wat aan de ene kant jammer is, want dat had hij wat mij betreft gerust mogen zijn. Al was het alleen maar vanwege zijn enorme waarde voor ons collectief historisch besef.
Vernietigingskamp Sobibor
Voor al die lezers die niet weten wie Jules Schelvis was: Jules Schelvis was
een van de slechts achttien Nederlandse overlevenden van het vernietigingskamp Sobibor
(van de maar liefst 34.313 Nederlanders die naar
dit kamp werden gedeporteerd!). Naast Sobibor overleefde hij nog zes
andere concentratiekampen. In het Duitse werkkamp Vaihingen in de buurt van Stuttgart werd Schelvis op 8
april 1945 bevrijd en op precies dezelfde dag in 2016 was zijn uitvaart in
Amstelveen.
Niet dat het een wedstrijd is - en meer om “gewoon” de walging ervan te benadrukken - maar als ik kijk naar de naakte cijfers vermoed ik dat je kunt stellen dat de kans op overleven bij kamp Sobibor percentueel gezien het kleinst was van alle concentratie- en vernietigingskampen uit de Tweede Wereldoorlog én vermoedelijk de hele wereldgeschiedenis.
Van de 170.165 mensen die in de periode april 1942 tot november 1943 naar Sobibor werden gedeporteerd werden er 169.800 in het kamp omgebracht, wat neerkomt op het onvoorstelbare percentage van 99,78%. Tot het handjevol overlevenden behoorde dus Jules Schelvis die maar kort in Sobibor verbleef en van daaruit tewerk werd gesteld in andere kampen.
Niet dat het een wedstrijd is - en meer om “gewoon” de walging ervan te benadrukken - maar als ik kijk naar de naakte cijfers vermoed ik dat je kunt stellen dat de kans op overleven bij kamp Sobibor percentueel gezien het kleinst was van alle concentratie- en vernietigingskampen uit de Tweede Wereldoorlog én vermoedelijk de hele wereldgeschiedenis.
Van de 170.165 mensen die in de periode april 1942 tot november 1943 naar Sobibor werden gedeporteerd werden er 169.800 in het kamp omgebracht, wat neerkomt op het onvoorstelbare percentage van 99,78%. Tot het handjevol overlevenden behoorde dus Jules Schelvis die maar kort in Sobibor verbleef en van daaruit tewerk werd gesteld in andere kampen.
Toeval, geluk en assertiviteit
Uiteraard zijn toeval en geluk verreweg de belangrijkste factoren geweest die
het verschil bepaalden tussen de status van kampoverlevende of die van kampoverledene.
Zo kun je gerust stellen dat wie toevallig heel jong of heel oud in Sobibor
arriveerde gegarandeerd binnen een paar dagen (meestal binnen 24 uur) dood was.
Daar veranderde geen greintje geluk meer iets aan.
Naast toeval en geluk voegde Schelvis echter nog één belangrijke factor toe: assertiviteit. Anders gezegd: goed de situatie kunnen inschatten en erop anticiperen.
Toen de mannen en vrouwen snel na aankomst in Sobibor gescheiden waren, selecteerde een Duitse onderofficier uit de rij mannen waarin zich ook Schelvis bevond tachtig gezonde mannen die elders moesten gaan staan. Zonder dat Schelvis wist wat er allemaal zou gaan gebeuren, zei zijn gevoel hem dat hij bij die groep van tachtig mannen moest zien te behoren. Omdat hij echter niet was aangewezen, toonde Schelvis lef door de oberscharführer netjes en beleefd in zijn beste Duits aan te spreken.
Uit het korte gesprek dat ontstond, kreeg de onderofficier de indruk dat Schelvis misschien toch van nut kon zijn en voegde hem alsnog toe aan de tachtig mannen. Pas later besefte Schelvis dat dat ene assertieve moment hem zijn leven had gered. Zijn vrouw en schoonfamilie hadden echter minder geluk.
Naast toeval en geluk voegde Schelvis echter nog één belangrijke factor toe: assertiviteit. Anders gezegd: goed de situatie kunnen inschatten en erop anticiperen.
Toen de mannen en vrouwen snel na aankomst in Sobibor gescheiden waren, selecteerde een Duitse onderofficier uit de rij mannen waarin zich ook Schelvis bevond tachtig gezonde mannen die elders moesten gaan staan. Zonder dat Schelvis wist wat er allemaal zou gaan gebeuren, zei zijn gevoel hem dat hij bij die groep van tachtig mannen moest zien te behoren. Omdat hij echter niet was aangewezen, toonde Schelvis lef door de oberscharführer netjes en beleefd in zijn beste Duits aan te spreken.
Uit het korte gesprek dat ontstond, kreeg de onderofficier de indruk dat Schelvis misschien toch van nut kon zijn en voegde hem alsnog toe aan de tachtig mannen. Pas later besefte Schelvis dat dat ene assertieve moment hem zijn leven had gered. Zijn vrouw en schoonfamilie hadden echter minder geluk.
Selma Engel-Wijnberg
Met het overlijden van Schelvis - in overigens dezelfde week waarin de
93-jarige oud-kampbewaarder van Auschwitz Ernst Tremmel een week voor zijn
proces in Duitsland ook overleed - komt de dag steeds dichterbij waarop er geen
enkele overlevende van de naziconcentratiekampen meer in leven zal zijn.
Op dit moment is de 94-jarige Selma Engel-Wijnberg nog de enige levende Nederlandse overlevende van Sobibor. In tegenstelling tot Schelvis heeft zij nog de zo beroemde opstand in Sobibor op 14 oktober 1943 meegemaakt.
Van de ongeveer zeshonderd gevangenen die toen probeerden te ontsnappen, hebben uiteindelijk slechts 47 daadwerkelijk de oorlog overleefd. De rest ging alsnog dood door de exploderende mijnen rondom het kamp of door de geweren van de Duitse achtervolgers. Selma wist met de Poolse jood Chaim Engel, waarop ze in het kamp verliefd was geworden, wél te ontsnappen en belandde na de oorlog uiteindelijk in de Verenigde Staten. De opstand is overigens in 1987 verfilmd, met onze eigen Rutger Hauer in een van de hoofdrollen: “Escape from Sobibor” (1987).
Op dit moment is de 94-jarige Selma Engel-Wijnberg nog de enige levende Nederlandse overlevende van Sobibor. In tegenstelling tot Schelvis heeft zij nog de zo beroemde opstand in Sobibor op 14 oktober 1943 meegemaakt.
Van de ongeveer zeshonderd gevangenen die toen probeerden te ontsnappen, hebben uiteindelijk slechts 47 daadwerkelijk de oorlog overleefd. De rest ging alsnog dood door de exploderende mijnen rondom het kamp of door de geweren van de Duitse achtervolgers. Selma wist met de Poolse jood Chaim Engel, waarop ze in het kamp verliefd was geworden, wél te ontsnappen en belandde na de oorlog uiteindelijk in de Verenigde Staten. De opstand is overigens in 1987 verfilmd, met onze eigen Rutger Hauer in een van de hoofdrollen: “Escape from Sobibor” (1987).
Onvoorstelbaar
Ik blijf het echt onvoorstelbaar vinden dat er tot op de dag van vandaag nog
steeds mensen onder ons zijn die de ellende van de concentratiekampen
daadwerkelijk aan den lijve hebben ondervonden. Vooral omdat het voor alle generaties
mensen van na de Tweede Wereldoorlog toch eigenlijk niet te bevatten is wat
daar toen allemaal is gebeurd.
Dat overlevenden als Jules Schelvis er goed aan doen/deden om hun verhalen aan volgende generaties door te vertellen, staat voor mij buiten kijf. De boeiende vraag is en blijft echter natuurlijk of de mensheid van de geschiedenis leert en men zich er dus geen zorgen over hoeft te maken dat de verschrikkingen uit de Tweede Wereldoorlog zich ooit nog zullen gaan herhalen. Hoe graag ik deze vraag ook bevestigend zou willen beantwoorden, ben ik echter cynisch.
Cynisch omdat er joodse overlevenden zijn (geweest) die haast meer negatieve herinneringen hebben overgehouden aan de vijandige wijze waarop ze na de oorlog in hun oude woonplaats werden ontvangen dan aan hun tijd in de concentratiekampen. Wat voor Selma Engel-Wijnberg bijvoorbeeld ook de belangrijkste reden vormde om tot op de dag van vandaag nooit meer te willen terugkeren naar Nederland.
Cynisch ook omdat het feit dat er nu opeens zo haast wordt gemaakt om snel nog wat hoogbejaarde oud-nazi’s voor de rechter te slepen alles zegt over de gebrekkige inspanningen die er in de afgelopen 71 jaar zijn verricht op het gebied van het oppakken en berechten van deze oorlogsmisdadigers. Het aantal nazi’s dat met hun misdaden is weggekomen - en waarvan velen na de oorlog nog in hoge functies terechtkwamen - is en blijft schrikbarend hoog.
Dat overlevenden als Jules Schelvis er goed aan doen/deden om hun verhalen aan volgende generaties door te vertellen, staat voor mij buiten kijf. De boeiende vraag is en blijft echter natuurlijk of de mensheid van de geschiedenis leert en men zich er dus geen zorgen over hoeft te maken dat de verschrikkingen uit de Tweede Wereldoorlog zich ooit nog zullen gaan herhalen. Hoe graag ik deze vraag ook bevestigend zou willen beantwoorden, ben ik echter cynisch.
Cynisch omdat er joodse overlevenden zijn (geweest) die haast meer negatieve herinneringen hebben overgehouden aan de vijandige wijze waarop ze na de oorlog in hun oude woonplaats werden ontvangen dan aan hun tijd in de concentratiekampen. Wat voor Selma Engel-Wijnberg bijvoorbeeld ook de belangrijkste reden vormde om tot op de dag van vandaag nooit meer te willen terugkeren naar Nederland.
Cynisch ook omdat het feit dat er nu opeens zo haast wordt gemaakt om snel nog wat hoogbejaarde oud-nazi’s voor de rechter te slepen alles zegt over de gebrekkige inspanningen die er in de afgelopen 71 jaar zijn verricht op het gebied van het oppakken en berechten van deze oorlogsmisdadigers. Het aantal nazi’s dat met hun misdaden is weggekomen - en waarvan velen na de oorlog nog in hoge functies terechtkwamen - is en blijft schrikbarend hoog.
Geert Wilders en Donald Trump
Als de mensheid daadwerkelijk van de Tweede Wereldoorlog zou hebben geleerd dan
zouden nu ook politici als bijvoorbeeld Geert Wilders en Donald Trump nooit populair
kunnen zijn geweest. Gewoon omdat in dat geval iedereen veel te snel hun simpele
trucs had doorzien: men neme een of meer liefst kwetsbare groepen mensen, men
schuift alles van wat er fout gaat in de maatschappij op hen af en door deze briljante “Het
is hun schuld en niet de onze” tactiek word je immens populair.
Gelukkig bestaan er ook genoeg mensen die wel degelijk lering hebben getrokken uit de geschiedenis. En daar zitten ongetwijfeld ook mensen tussen die dit te danken hebben aan Jules Schelvis.
Jules Schelvis, R.I.P.
Gelukkig bestaan er ook genoeg mensen die wel degelijk lering hebben getrokken uit de geschiedenis. En daar zitten ongetwijfeld ook mensen tussen die dit te danken hebben aan Jules Schelvis.
Jules Schelvis, R.I.P.
Tonko
Wil je reageren op deze column? Ik hoor graag jouw mening!
Klik onderaan dit blog op "(Geen) opmerkingen" en plaats je reactie.
 |
Jules Schelvis (foto: Wikipedia)
|
Geen opmerkingen:
Een reactie posten