93. Over hoe dom een slim mens kan zijn

Privé - Filosofie vs. Spiritualiteit - Intelligentie - Wetenschap

 

Verschillen tussen filosofie en spiritualiteit

Elke zaterdag tijdens het hockeyseizoen moedig ik mijn kinderen aan. Zoek de groep ouders langs de kant en je zult mij altijd een tiental meters verderop zien staan. Je kunt me een einzelgänger of loner noemen, maar zo ben ik altijd geweest. Niet dat ik iets tegen de ouders heb, maar ik ben gewoon niet goed in small talk-gesprekken. Ik voel me er ongemakkelijk bij en dan zonder ik me liever af.
Maar heel soms kijk ik niet goed uit, kom ik blijkbaar te dichtbij en geraak ik opeens in gesprek met andere ouders. Laatst overkwam me dat weer. Ik raakte in gesprek met een vader waarmee ik vorig jaar ook al eens had gepraat over filosofie. De precieze aanleiding weet ik niet meer, maar ongetwijfeld kwam toen ter sprake dat ik een eigen filosofiegroep heb en dat wekte zijn interesse.
Wat me toen al opviel, werd nu sterker benadrukt: hij is in de eerste plaats spiritueel ingesteld. Nu kun je al eindeloos met mij discussiëren over de overeenkomsten en verschillen tussen filosofie en spiritualiteit, maar ik zie toch vooral de verschillen.
Daar waar filosofie op zich weliswaar geen wetenschap mag worden genoemd, kun je wel stellen dat de wetenschap in de filosofie een voorname rol speelt. Zonder wetenschap geen filosofie. Bij spiritualiteit ligt dat anders. Tussen spiritualiteit en wetenschap zie ik weinig verband. Gevoel is waar het bij spiritualiteit vooral om draait. Afgezien van recente wetenschappelijke onderzoeken die aantonen dat meditatie daadwerkelijk positieve effecten heeft, zijn en blijven de meeste spirituele uitgangspunten gespeend van wetenschappelijke onderbouwing. Het is en blijft een gevoelskwestie en gevoel valt (net als geloof) nu eenmaal moeilijk, zo niet onmogelijk, wetenschappelijk te toetsen (zie over dit onderwerp mijn column 194!).

 

Geloven in waanideeën

De man begon enthousiast te vertellen dat hij de afgelopen tijd allerlei opzienbarende spirituele ervaringen had meegemaakt en ik merkte dat hoe fijn ik dat ook voor hem vond, ik zijn verhaal en zijn enthousiasme niet kon volgen laat staan delen. Maar proberen deed ik het wel, omdat ik als liefhebber voor alles wat maar mysterieus en geheimzinnig aan het leven is, altijd open zal blijven staan voor verhalen en meningen van spirituele mensen. Toch sloeg het gesprek op een gegeven moment dood toen de man aan me vroeg of ik óók in complottheorieën geloofde.
Deze vraag vond ik op zich al vreemd, aangezien ik me niet kan voorstellen dat iemand van zichzelf beweert in complottheorieën te geloven. Dat is voor mij net zoiets als dat je van jezelf zegt dat je in fantasiewezens als kabouters gelooft.
Mijn overtuiging dat de term complottheorie al iets absurds in zich heeft, werd even later bevestigd toen ik het woord in de Van Dale opzocht: “(waan)idee dat achter iets een complot schuil gaat”. Ik mag dan een afwijkend persoon zijn, maar ik prijs mezelf gelukkig dat ik niet in waanideeën geloof.

 

Bekendste complottheorieën

Van de bekendste complottheorieën (UFO in Roswell, moord op Kennedy, maanlanding 1969 etc.) bleek deze man ervan overtuigd te zijn dat de aanslagen van 9/11 door de Verenigde Staten zelf waren geënsceneerd.

Mijn vraag of hij op internet ook de tegenargumenten van deze complottheorie had bekeken, moest hij ontkennend beantwoorden. Waarop ik hem adviseerde dat eerst maar eens te doen. Met mijn mededeling dat het mij speet maar dat ik verder niets kon met zijn geloof in complottheorieën, bloedde het gesprek langzaam dood.
De man bleek dit echter niet prettig te vinden, want een week later kreeg ik van hem vier getypte A4-tjes in mijn handen gedrukt waarin hij uiteenzette dat hij het jammer vond dat ik alles wetenschappelijk benaderde en dat mijn denkwereld zou worden verruimd als ik meer open zou staan voor andere inzichten. 

 

Wat is intelligentie precies?

Het meest fascinerend vind ik de vraag die dit incident bij mij opriep: wat is intelligentie precies? Wanneer beschouw je iemand als slim? Als hij een hoog IQ heeft of is dat te simplistisch?
Neem de Amerikaanse schaker Bobby Fischer. Fischer was een genie met een IQ dat waarschijnlijk niet onderdeed voor dat van Albert Einstein. Toch was Fischer het prototype van iemand wiens genialiteit grensde aan waanzin. Vooral in de herfst van zijn leven bleek Fischer behalve een briljant schaker ook een paranoïde, antisemitische, Amerika-hatende gek te zijn die overal om zich heen complotten zag (pikant detail: behalve dat Fischer uit Amerika kwam, was hij ook joods).

Fascinerend hieraan is dat ik vermoed dat als je Fischer tijdens een van zijn tirades tegen al die samenzweerders zou hebben onderbroken voor het maken van een IQ-test de beste man waarschijnlijk zonder probleem boven de 160 zou hebben gescoord. Oftewel, zijn logisch verstand stelde hem wel in staat om moeilijke IQ-vragen correct te beantwoorden, maar zijn ratio bleek verder niet toereikend om te beredeneren dat een joods complot om de wereldmaatschappij te veroveren zachtjes gezegd niet waarschijnlijk was en in elk geval op geen enkel feit gebaseerd.
Over hoe dom een slim mens kan zijn. Vraag je mij naar mijn persoonlijke definitie van slimheid dan zit daar ook het vermogen in besloten om onderscheid te kunnen maken tussen, gechargeerd gezegd, werkelijkheid (objectieve feiten) en fantasie (subjectieve vermoedens, geloof, gevoel etc.).

 

Bovengemiddeld stug

Nou zal ik de man van het hockeyveld niet vergelijken met een Bobby Fischer - die duidelijk zowel geniaal als psychisch ziek was - maar ook bij hem vraag ik mij af hoe het komt dat een hoogopgeleid persoon (hij had economie gestudeerd) de voorkeur geeft aan het geloven van vage complottheorieën boven het gebruiken van zijn gezonde verstand waarmee hij deze theorieën al snel naar het land der fabelen zou kunnen verwijzen.

Ondanks dat meer onderzoek naar dit fenomeen vereist is, lees ik in de conclusies van onderzoeken tot nu toe dat mensen die in complottheorieën geloven onder andere: vaak lager opgeleid zijn; een chronisch gebrek aan vertrouwen in anderen hebben; meestal geloven in meer dan één complottheorie; een groot wantrouwen richting de overheid hebben; meer interesse hebben in spiritualiteit (!); bovengemiddeld stug zijn; door tegenargumenten alleen maar worden bevestigd in hun geloof, aangezien tegenargumenten vaak logisch zijn terwijl hun geloof dat niet is. 

 

Sterke behoefte aan controle over je leven

Een belangrijke functie die de complottheorieën voor hun volgers lijkt te hebben, is dat ze geruststellend werken. Mensen die het gevoel hebben geen controle te hebben over hun leven, krijgen door complottheorieën het idee dat alles wat gebeurt een reden heeft. Hierdoor ervaren ze weer wat meer grip en controle op de werkelijkheid en dat maakt hun leven stabieler.
In feite kun je overigens stellen dat genoemde functie - de sterke behoefte aan controle over je leven - behalve voor complottheoriegelovigen ook voor alle “gewone” gelovigen en spirituele mensen geldt. De meeste mensen willen niet horen dat alle schadelijke gebeurtenissen om hen heen door toeval bepaald worden. In het belang van het geloof in een enigszins eerlijke, rechtvaardige en dus voorspelbare en controleerbare wereld horen sommigen dan nog liever dat een bepaalde groep samenzweerders hiervoor verantwoordelijk is.
De man had gelijk dat ik graag alles wetenschappelijk benader. Zo ook hier. Als ik iets geloof dan is het wel dat de mens wil geloven en dat de verschillen in de mate waarin mensen geloven zullen voortkomen uit onderlinge verschillen in ons brein. Ik ben er dan ook van overtuigd dat op een dag de wetenschap zover zal zijn dat zij definitief kan vaststellen dat ik een meer wetenschappelijk brein heb en de andere vader een meer gelovig/spiritueel brein.

Ik denk dat ik zaterdag op het hockeyveld maar weer eens wat meer afstand ga nemen van de overige ouders.

 

 

Tonko

 

Wil je reageren op deze column? Ik hoor graag jouw mening!
Klik onderaan dit blog op "(Geen) opmerkingen" en plaats je reactie.

 

Foto: Tonko