151. COLUMN VRIENDSCHAP IS EEN ILLUSIE (DEEL 1), PRIVÉ, FILOSOOF EPICURUS: "A false friend and a shadow only attend when the sun shines"

ONDERWERPEN: VRIENDSCHAP - FILOSOOF EPICURUS

 

BFF's

Mijn dochter zit in groep acht en een goede vriendin van haar is net naar de middelbare school gegaan. Attent en trouw als mijn dochter altijd naar haar vriendinnen is, hoopt ze met dit meisje contact te blijven houden. Want ze zijn tenslotte niet voor niets BFF’s (Best Friends Forever). Natuurlijk moedig ik haar aan om dat contact gaande te houden en hoop ik stiekem dat ze over dertig jaar nog steeds bevriend zijn. Maar tegelijkertijd besef ik heel goed dat de kans veel groter is dat de vriendschap eerder vroeg dan laat verwatert.

 

Griekse filosoof Epicurus

Net als de Griekse filosoof en grondlegger van het epicurisme - een gematigde vorm van het hedonisme - Epicurus (341 – 270 v. Chr.) ben ook ik van mening dat vriendschappen heel belangrijk zijn voor het persoonlijk geluk in het leven.

Epicurus noemde vriendschap zelfs het meest waardevolle dat een mens kan verwerven. Overigens niet - zoals bij Epicurus nog wel eens ten onrechte wordt gedacht - om samen mee te feesten, te vreten, te zuipen, te seksen en te luieren. Maar juist om samen een sober leven mee te leiden waarin je elkaar beschermt tegen de boze buitenwereld om zodoende geluk en welzijn te vergaren. Met zijn standpunt over vriendschap gaf Epicurus aan het op dit punt (op andere minder) eens te zijn met zijn collega filosoof Aristoteles (384 - 322 v. Chr.) die van mening was dat de mens een sociaal wezen is.

 

De meest ideale vriendschap

In feite ben ik nog steeds dezelfde romantische puberknul van vroeger die zo graag geloofde in vriendschappen/relaties voor het leven. Maar door de jaren heen ben ik door mijn ervaringen inmiddels wel gedwongen om mijn standpunten hierover bij te stellen en minder naïef te worden. Waar ik vroeger bij het liedje nooit over de tekst nadacht, begrijp ik nu heel goed wat "Het Goede Doel" bedoelde toen ze zong dat vriendschap een illusie is.
Net als in mijn ogen de meest ideale relatie geheel gelijkwaardig is, geldt hetzelfde voor de meest ideale vriendschap. In die zin dat het volgens mij het best werkt als je beiden er op dezelfde manier in staat en je dezelfde ideeën hebt over wat je erin wilt stoppen en eruit wilt halen.
Mijn persoonlijke ervaring, en ik ben de eerste die erkent dat dat veel over mij en vooral mijn (te) hoge verwachtingen zegt, is dat ik in mijn leven zelden tot nooit een relatie of vriendschap heb gehad waarbij ik precies de gelijkwaardigheid en het evenwicht voelde die ik zou willen. Altijd bleek ik anders aan te kijken tegen de relatie of de vriendschap dan de ander, gaf ik een andere definitie aan het begrip, waren mijn verwachtingen hoger en was de verhouding dus in meer of mindere mate scheef.

 

Van twee kanten

Zo heb ik me bij menig vriend/-in wel eens afgevraagd of ik ooit nog wat van hem/haar zou horen als ik niet meer zou bellen. Niet ten onrechte want behalve mijn koppige maar begrijpelijke houding dat een (h)echte vriendschap van twee kanten moet komen, heb ik gelukkig altijd nog genoeg eigenwaarde gehad om zo af en toe de proef op de som te nemen. Op deze wijze zijn er regelmatig vrienden uit mijn leven verdwenen waarbij ik me dan afvroeg wat er in godsnaam was gebeurd en of ik soms iets fout had gedaan.

Nou kan ik dat laatste natuurlijk nooit helemaal uitsluiten, al is het alleen maar omdat ik depressieve fases ken waarin ik met mezelf worstel en dat anderen kan afstoten dan wel dat het te confronterend is. Al kun je hier natuurlijk tegenover stellen dat als dat de reden zou zijn geweest voor vrienden om niets meer van zich te laten horen, het hier niet ging om echte maar om valse vrienden: "A false friend and a shadow only attend when the sun shines" (Benjamin Franklin - Amerikaans politicus, 1706-1790).

Maar toch heb ik sterke vermoedens dat de werkelijke hoofdoorzaak nog veel simpeler is: mensen krijgen een nieuwe relatie, baan, hobby, andere prioriteiten, gaan verhuizen, komen kortom in een nieuwe fase “en dan gaan die dingen nu eenmaal zo”.

 

Egoïstische of altruïstische motieven

Dat dit bij mij echter gevoelig ligt, zal komen doordat het niet zo heel vaak voorkomt dat ik echt een goede klik voel met  iemand, ik niet aan kennissen doe en een vriendschap voor mij dus altijd bijzonder blijft. Maar andersom ligt dat vaak anders. De meeste mensen blijken op het gebied van vriendschap nogal pragmatisch: oké, de prioriteiten zijn om wat voor reden dan ook een beetje veranderd, dus ja gevolg daarvan is dat sommige vriendschappen verwateren of ophouden, maar so what? No big deal, er komen wel weer nieuwe vriendschappen voorbij als de behoefte daar is.
Natuurlijk is de mens van nature een egoïst en zal hij dus ook bij vriendschappen in de eerste plaats aan zichzelf denken. Als ik kritisch naar mezelf kijk, kan ook ik stellen dat ik bij een vriendschap graag gehoord en gewaardeerd en (h)erkend wil worden en dat ik mijn verhalen kwijt kan.

Maar ondanks al mijn egoïstische motieven ben ik toch wel degelijk ook gewoon geïnteresseerd in (de verhalen van) de ander en is er wat mij betreft sprake van een gelijkwaardige, wederzijdse waardering. Dus als ik een tijd niets heb gehoord van een vriend/-in vraag ik me altijd nieuwsgierig af hoe het met hem/haar gaat. Dit keer niet vanuit een egoïstisch maar vanuit een altruïstisch motief.

Dat ik in de loop der tijd veel vrienden heb zien verdwijnen omdat ze niets meer van zich lieten horen, vind ik vanuit mijn kijk op vriendschap dan ook vreemd, vervelend en zelfs kwetsend: blijkbaar interesseert het hun niet (meer) hoe het met mij gaat.
Misschien moet ik cynisch constateren dat het door mij genoemde altruïstische motief mooier klinkt dan het is en het ook hier in de meeste gevallen uiteindelijk gewoon draait om egoïsme: de interesse voor een vriend/-in en zijn/haar verhalen komt voort uit de behoefte om geboeid te worden en als je eenmaal merkt dat die behoefte niet meer of door een ander beter vervuld wordt, is die vriend/-in overbodig geworden. In deze interpretatie gaat het dus niet om oprechte interesse in een ander maar om de egoïstische behoefte om zelf vermaakt te worden.

In feite geldt ook hier mijn cynische doch stellige overtuiging dat hoe dichter je bij de waarheid en de essentie van dingen komt, hoe vaker je op het ego zult stuiten.

 

Tussen egoïsme en opoffering

Ik ben benieuwd wat Epicurus destijds precies verstond onder een goede vriendschap en wat zijn verwachtingen waren. Wijs man als hij was, vermoed ik dat Epicurus besefte dat een vriendschap beter wordt (ervaren) naarmate je er minder verwachtingen van hebt. Al wist Epicurus toen al dat een goede vriendschap zeker niet vrijblijvend is en zich ergens in het midden moet bevinden tussen egoïsme en opoffering:

 

“Een vriend is niet hij die altijd diensten verlangt noch hij die nooit diensten met vriendschap verbindt. De eerstgenoemde drijft handel met genegenheid als ruilmiddel, de laatstgenoemde vernietigt de goede hoop voor de toekomst.”

 

Ja, een wijs man die Epicurus. Ik vraag me af hoeveel BFF’s hij had. Als mijn dochter deze column over dertig jaar leest en ze weet niet alleen over welke vriendin het gaat, maar ze heeft die vriendin nog steeds (én ik ben er nog) dan nodig ik hun met alle plezier uit voor een etentje. Wel een sober, epicuristisch etentje uiteraard

Deel twee over vriendschap volgt meteen hierna.

 

Tonko

Wil je reageren op deze column? Ik hoor graag jouw mening!
Klik onderaan dit blog op "(Geen) opmerkingen" en plaats je reactie.

 

 

BFF-ketting, de andere helft ("Best") heeft de vriendin van mijn dochter (foto: Tonko)