205. Één foto zegt meer dan duizend woorden

Actualiteit - Vluchtelingen - Kapitalisme 

 

Verdronken

Eén foto zegt meer dan duizend woorden: een klein jongetje met een rood T-shirtje en een kort blauw broekje ligt op zijn buik met zijn neus in het zand aan het strand. Zijn voorover gebogen houding doet denken aan de houding die je wel vaker ziet bij kindjes op die leeftijd die zo moe zijn dat ze spontaan voorover in slaap vallen. Heel schattig om te zien. Maar niet hier, want het jongetje slaapt niet, maar is dood. Verdronken.

 

World Press Photo of The Year

De foto van het aangespoelde levenloze lichaampje van het driejarige Syrische jongetje Aylan Kurdi uit Kobani gaat de hele wereld over en zal een symbool worden van de ellende van de oorlog en van de vluchtelingenproblematiek.
De foto zal straks wellicht de eerste prijs winnen bij de verkiezing van World Press Photo of The Year. Waarbij ik me dan altijd afvraag wat de fotograaf gaat doen met het prijzengeld. Ondanks dat ik begrijp dat fotografen ook moeten leven, zou ik nooit als "winnaar" prijzengeld willen aannemen voor het maken van zo’n foto. Ik zou het geld meteen weggeven aan een Vluchtelingenorganisatie.
Zoals zovelen wilde ook het gezin van Aylan - met verder nog zijn vader Abdullah, zijn moeder Rehan en zijn vijf jaar oude broer Galip - wegvluchten uit Syrië met als doel uiteindelijk bij familie in Canada aan te komen. Alleen de vader overleefde de botsing met een andere (ongetwijfeld overvolle) vluchtelingenboot. Zonder de aanwezigheid van reddingsvesten waren vooral de kinderen kansloos.
Helaas zijn er honderden, duizenden kinderen die eenzelfde wreed lot hebben (en nog zullen) ondergaan als Aylan. Alleen zijn daar (gelukkig) niet zulke “pakkende” foto’s van gemaakt.

 

Mensen indelen in twee groepen

Als ik moet samenvatten waar het kijkend naar alle oorlog en ellende op deze wereld in mijn ogen misgaat, is dat niet zo moeilijk.
Gechargeerd gezegd kun je mensen indelen in twee groepen en ieder mens kan voor zichzelf bepalen tot welke groep hij behoort. Of je behoort tot de "Ik denk vooral aan mezelf"-groep of je behoort tot de "Ik denk ook aan anderen"-groep.
Mensen uit de eerste groep hebben zeg maar een recht-van-de-sterkste-mentaliteit: het is ik of de ander. Zij hebben als uitgangspunt dat we in een harde wereld leven waarin jij (vaak uitgebreid met je familie en vriendjes) vooral moet pakken wat je pakken kan.

Mensen uit de tweede groep zijn minder egocentrisch en meer empathisch en hebben een sociale mentaliteit: ja, het is inderdaad een harde wereld, maar juist daarom moeten we ook aan anderen en vooral minder bedeelde mensen denken om goed met elkaar te kunnen leven (zie ook columns 110 en het drieluik 161, 162 en 163 ).
Grootste verschillen tussen beide groepen: de eerste groep houdt weinig tot geen rekening met de verschillen tussen mensen (het recht van de sterkste geldt tenslotte), de laatste juist wel (je vertoont solidariteit met de minder sterken en minder bedeelden). De eerste groep kijkt naar het individu (eventueel aangevuld met familie en vriendjes), terwijl de laatste groep meer kijkt naar de samenleving, en de mensheid als één geheel.

 

Karl Marx zou zich omdraaien in zijn graf

Kijkend naar onze wereld en naar hét (economische en ook politieke) systeem dat wereldwijd overheerst, namelijk het kapitalisme met zijn vrije markteconomie, kun je gerust stellen dat het recht-van-de-sterkste-principe overal in ons leven aanwezig is. De ongelijkheid tussen de rijken (de haves) en de armen (de haves not) op deze wereld is met dank aan het kapitalisme niet alleen gigantisch, maar deze verschillen worden met het jaar ook alleen nog maar groter en groter. Iets wat één van de grondleggers van het kapitalisme, de Schotse econoom en filosoof Adam Smith, niet voorzag gezien zijn uitspraak: "Wanneer individuen hun eigen belang nastreven in een vrije markt, worden ze als het ware geleid door een 'onzichtbare hand' die onbedoeld ook het algemeen belang bevordert." Een prachtige gedachte, maar o zo naïef kijkend naar de ongelijkheid die het kapitalisme heeft voortgebracht. Nee, wat dat betreft, heeft de eerste "Ik denk vooral aan mezelf"-groep niet te klagen in deze wereld.

Jammer echter voor de tweede, "Ik denk ook aan anderen"-groep, is dat de minderbedeelden op de wereld het een stuk moeilijker hebben (gehad). Niet dat er geen politieke systemen (hebben) bestaan die op papier heel gunstig waren voor hen. Nee, dat was het probleem niet. Maar de machtszuchtige, egocentrische leiders die deze systemen uitvoerden, waren dat wel. Ik praat hier natuurlijke over de diverse "communistische" (Sovjet-Unie, China etc.) en "sociale" (o.a. de Nationaal Socialistische Duitse Arbeiderspartij) leiders die aan termen als "sociaal" en "klasseloos" en "gelijke verdeling" een hele andere, eigen invulling gaven, waardoor ze geen haar beter waren dan hun kapitalistische tegenhangers. Als bijvoorbeeld Karl Marx, de man achter de communistische ideologie, zou weten wat er in de praktijk met zijn  gedachtegoed is gedaan, zou hij zich omdraaien in zijn graf...

Wie wil weten hoe zo'n proces verloopt waarin leiders met schijnbare goede "sociale" bedoelingen en "idealen" eenmaal aan de macht veranderen in genadeloze dictators, moet maar eens het boek "Animal Farm" (1945) van George Orwell lezen: een prachtige persiflage op de Russische Revolutie in 1917!

Noem me naïef en goedgelovig

Wat ik ironisch aan dit verhaal vind, is dat je veel (streng) gelovigen ook gerust kunt rekenen tot de "Ik denk vooral aan mezelf"-groep, terwijl je dat niet zou verwachten. Oké, misschien kun je in het geval van gelovigen "mezelf" veranderen in "mezelf en mijn medegelovigen", maar het principe is hetzelfde: je denkt niet aan anderen die verder van jou af staan of die minder bedeeld zijn of die in ergere situaties verkeren dan jij.   
Noem mij gerust naïef en goedgelovig, maar ik verwacht juist van gelovigen dat ze opkomen voor de minderbedeelden in de samenleving. Maar als deze redenering zou kloppen, zouden wij in deze wereld natuurlijk helemaal geen vluchtelingenproblematiek hebben, aangezien je gerust kunt stellen dat de kern van de deze problematiek een gevolg is van het onvermogen van mensen om vreedzaam met verschillen (in religie, etniciteit, cultuur, sekse, taal etc.) om te gaan. Als de gehele mensheid zich zou bevinden in de "Ik denk ook aan anderen"-groep zouden er nergens oorlogen en vluchtelingen zijn.

 

Cynisch maar waar

Zoals wel vaker met problemen is de vraag waar het fout gaat minder moeilijk te beantwoorden dan hoe het moet worden opgelost. Zo lang als de meerderheid van de mensheid kiest om te behoren tot de groep waar het recht van de sterkste geldt, zullen er helaas nog heel veel Aylans gaan aanspoelen op prachtige toeristische stranden. Cynisch maar waar.

Met tranen in mijn ogen rouw ik om Aylan en om alle Aylans die er zijn geweest en nog gaan komen.

 

Tonko

Wil je reageren op deze column? Ik hoor graag jouw mening!
Klik onderaan dit blog op "(Geen) opmerkingen" en plaats je reactie.