211. COLUMN ZELFMOORD JOOST ZWAGERMAN, DE ZELFMOORDENAAR WIL NIET DOOD; HIJ WIL EEN ANDER LEVEN, VERBAND TUSSEN CREATIVITEIT EN AANLEG TOT DEPRESSIE, HOE MEER JE AAN DE OPPERVLAKTE BLIJFT, HOE GELUKKIGER JE ZULT ZIJN, BLESS THE IGNORANT: Het profiel van een potentiële zelfmoordenaar

ONDERWERP: ZELFMOORD JOOST ZWAGERMAN

 

De zelfmoordenaar wil niet dood

Natuurlijk komt de zelfmoord van schrijver Joost Zwagerman als een grote schok voor zijn directe omgeving (en anderen). Toch kun je er niet omheen dat Zwagerman behoort tot die groep mensen waarvan je kunt stellen dat het risico op zelfmoord er altijd in heeft gezeten.
Cru gezegd had Joost Zwagerman het profiel van een potentiële zelfmoordenaar: zeer intelligent, begaafd, creatief, schrijver van boeken met terugkerende thema’s als de dood en zelfmoord, met een leven met - in zijn eigen woorden - “meer dan gemiddelde tegenspoed” (behalve een scheiding de plotselinge dood van diverse vrienden, waaronder de zwaar depressieve dichter Rogi Wieg die een paar maanden geleden ervoor koos door middel van euthanasie uit het leven te stappen) en kind van iemand die niet meer verder wilde leven (zijn vader deed ooit een mislukte zelfmoordpoging).  
Zeker achteraf gezien waren in het werk en leven van Zwagerman genoeg signalen te vinden die wezen op het risico van een zelfmoord. Al blijft er natuurlijk (gelukkig) altijd nog een groot verschil tussen het bij iemand signaleren van zwaarmoedige, depressieve buien en het daadwerkelijk uitvoeren van de ultieme wanhoopsdaad. Mede omdat er waarheid zal zitten in de uitspraak van zijn inmiddels overleden suïcidale vriend Wieg: "De zelfmoordenaar wil niet dood; hij wil een ander leven."

 

(Existentiële) Depressies en zelfmoord onder creatieve mensen

Wat is het toch dat depressies en zelfmoord onder creatieve mensen meer dan gemiddeld lijken voor te komen? Denk daarbij aan beroemde zelfmoorden als bijvoorbeeld die van Ernest Hemingway (schrijver) en Vincent van Gogh (schilder) of meer recent die van Kurt Cobain (musicus) en Robin Williams (komiek, acteur).  
Om te beginnen moet begrepen worden dat het bij depressies van slimme, creatieve mensen meer dan gemiddeld kan gaan om een of andere vorm van existentiële depressie. Verschil met een “gewone” depressie: bij een existentiële depressie maken filosofische levensvragen de persoon somber. Wie ben ik, wat doe ik hier, wat is het nut van het bestaan etc.? Mensen die last hebben van een existentiële depressie kunnen zich heel nietig voelen, angsten hebben door het besef dat het leven vergankelijk is en eraan twijfelen of er wel iets is na de dood.

 

Verband tussen creativiteit en depressiviteit: diverse theorieën

Over het verband tussen creativiteit en aanleg tot depressies ben ik diverse theorieën tegengekomen. Zo zouden creatieve mensen meer tobben en malen en minder in staat zijn om de wirwar van gedachten en binnengekomen informatie- waaronder dus ook alle negatieve ervaringen - te ordenen en (weg) te filteren.

Ook zouden ze meer moeite hebben met focussen. Terwijl onderzoek heeft uitgewezen dat mensen gelukkiger zijn naarmate ze beter in staat zijn zich te focussen op datgene waarmee ze op dat moment bezig zijn. Omdat creatieve mensen vol met gedachten en ideeën zitten, dwalen ze sneller af met als risico dat ze door al die innerlijke onrust veel ideeën nooit realiseren en achterblijven met diverse onafgeronde projecten.
Een hierop aansluitende theorie luidt dat creatieve mensen meer dan gemiddeld idealistisch en perfectionistisch zijn waardoor ze vroeg of laat kans maken te moeten constateren dat hun dromen over idealen en perfectie toch nooit zullen uitkomen. Dat dit alles kan leiden tot de nodige desillusies, frustraties en depressieve gevoelens moge duidelijk zijn. Hoe hoger je verwachtingen van het leven zijn, hoe ongelukkiger je zult worden (zie ook column 104).
Een meer voor de hand liggende theorie over het verband tussen creativiteit en depressiviteit luidt dat creatieve beroepen zoals die van schrijver de kans op depressiviteit vergroten omdat je veel tijd alleen doorbrengt en zodoende - bewust dan wel onbewust - de eenzaamheid opzoekt.

Dat daarbij vaak wordt doorgewerkt tot in de late uurtjes en slaaptekort kan ontstaan, is ook niet bepaald bevorderlijk voor de gemoedstoestand. Al kun je je hierbij natuurlijk afvragen wat het eerst komt: de depressie of het creatieve beroep. Wie eenzaam en alleen is en last heeft van depressieve gevoelens zou er tenslotte voor kunnen kiezen om alles van zich af te schrijven en auteur te worden.

 

Denkers

Afgezien van genoemde theorieën heb ik zelf ook zo mijn eigen gedachten hierover. Met enig recht van spreken denk ik, aangezien ik zelf ook een creatief persoon ben die regelmatig last heeft van (existentiële) depressieve gevoelens.
Onder intelligente, creatieve mensen bevinden zich veel denkers: mensen die veel nadenken en doordenken over de wereld om zich heen. Hoe leuk en aardig dit ook klinkt en hoeveel voordelen dit ook heeft op creatief gebied, is er natuurlijk ook een keerzijde.
Wie veel nadenkt en doordenkt en analyseert over hoe de wereld in elkaar steekt, zal eerder stuiten op de negatieve kanten ervan. De wereld zoals die tot ons komt, is in het algemeen nu eenmaal een stuk mooier dan de werkelijkheid.
De reden hiervoor is simpel: vanuit een overlevingsmechanisme doet de mens zich naar de buitenwereld toe altijd veel mooier en gelukkiger voor dan hij is. Kijk daarbij alleen al naar het wereldje van daten en relaties, solliciteren en werk (de politiek!) en vriendschappen en familie.
Wie bijvoorbeeld Facebook op een luchtige manier benadert en bekijkt, kan daar heel vrolijk van worden. Overal zie je tenslotte gelukkige mensen, omgeven door gelukkige partners, kinderen, familie en vrienden, met een glas wijn of bier in de hand, op vakantie, op een feest, op een barbecue etc.

Wie echter nadenkt en doordenkt en zich gaat verdiepen in wat er precies achter de oppervlakte schuilgaat, zal snel stuiten op de minder rooskleurige kant van het leven. En dan blijken al die gelukkige mensen ineens een stuk minder gelukkig te zijn dan ze doen overkomen.

  

Woody Allen

Hoe meer je aan de oppervlakte blijft, hoe gelukkiger je zult zijn. Het doet me denken aan de film “Magic in the Moonlight” (2014) van Woody Allen. De film draait om een slimme, op en top rationele, beetje nukkige en cynische goochelaar die het maar niet voor elkaar krijgt om een aantrekkelijke vrouw die beweert paranormaal te zijn te ontmaskeren.

Bij de gedachte dat de spirituele wereld waar hij nooit in heeft geloofd misschien wel degelijk bestaat, ontdooit de man en wordt hij verliefd en gelukkig. Jammer helaas (spoileralert!) dat de vrouw later in de film wel degelijk een bedriegster blijkt te zijn.  
Moraal van het verhaal: je wordt er gelukkiger van om mee te gaan in het geloven van zaken die soms te mooi lijken om waar te zijn (wat ook klopt) dan dat je koste wat het kost de harde waarheid wilt achterhalen.
Bless the ignorant, of zoals de Belgische schrijver Ward Ruyslinck ooit zei: “In de onwetendheid kan men volmaakt gelukkig zijn.” 

 

Verdrietig

Zonde dat Joost Zwagerman me niet meer kan vertellen of hij het een en ander herkent uit mijn verhaal. Ik ben benieuwd waar hij is en óf hij (nog) is. Levensvragen waar Zwagerman vermoedelijk zelf ook mee worstelde. Maar waar hij ook is of niet meer is, het blijft het zoveelste verdrietige einde van een begaafd en creatief mens.     

 

Tonko

Wil je reageren op deze column? Ik hoor graag jouw mening!
Klik onderaan dit blog op "(Geen) opmerkingen" en plaats je reactie.

 

Joost Zwagerman (foto: Wikipedia)