119. Meer tekenen van de Duivel dan van God

Actualiteit - Religie/Geloof - Goed/Kwaad - Filosofie

 

Pater Frans van der Lugt

Afgelopen week werd de Nederlandse pater Frans van der Lugt in Syrië doodgeschoten door  (vermoedelijk) moslimextremisten. Van der Lugt woonde jarenlang in Syrië waar hij opkwam voor de zwakkeren in de samenleving.

 

Agnost

Net als ieder mens hier op aarde weet ik niet of God bestaat. Dat geldt voor de paus net zo goed als voor mij. Het enige verschil tussen de paus en mij hierbij is dat hij ervan overtuigd is dat God bestaat (tenminste daar ga ik voor het gemak van uit) en ik niet.

Ondanks dat ik als wetenschapper zonder bewijzen aan beide kanten (je kunt - vooralsnog - niet bewijzen dat God bestaat noch dat Hij niet bestaat) niets kan en mag uitsluiten en ik mezelf aldus als agnost beschouw, vermoed ik meer dat God niet bestaat dan dat Hij wel bestaat. En ik geloof zeker niet in het beeld van God dat door de gelovige mensen (christenen, moslims, joden etc.) is gecreëerd. Althans zo zie ik dat.

Dit maakt mij officieel tot een atheïstische agnost. En ja, je hebt óók gelovige agnosten. Dat zijn alle mensen die net als ik erkennen dat de mens de kennis niet heeft om te weten of God wel of niet bestaat, maar die er desondanks de voorkeur aan geven om toch in (een) God te geloven. Zelf geloof ik overigens dat je kunt stellen dat alle mensen per definitie agnosten zijn en dat aldus op dit terrein alle mensen in te delen zijn in twee groepen: de gelovige agnosten tegenover de niet gelovige of atheïstische agnosten. Maar dat is een discussie voor later..    

Maar één ding weet ik wel zeker: als ik in God zou geloven dan zou ik ook in de Duivel (moeten) geloven.

 

Er moet ook een Satan zijn

Kijkend naar onze wereld kan ik niet anders dan concluderen dat als er inderdaad een God is die staat voor al het Goede in de wereld er dan ook een Satan moet zijn die al het Kwade vertegenwoordigt en verklaart.

Uiteraard ga ik er bij dit standpunt van uit dat als God bestaat Hij in meer of mindere mate invloed uitoefent op onze wereld en Hij dus tekenen van Zijn aanwezigheid en goedheid afgeeft die wij zouden moeten kunnen zien (zie ook columns 42, 43, 44 en 52).

Want als God zou bestaan, maar Hij zou zich nergens mee bemoeien en zich van alles volledig afzijdig houden dan zou je je kunnen afvragen wat in dat geval voor de mens de meerwaarde van zijn geloof in God zou zijn. Dat deze gedachte voortkomt uit een heel (egoïstisch) menselijk trekje besef ik terdege: de mens moet natuurlijk wel het idee hebben dat zijn inspanning iets oplevert, zoals bijvoorbeeld een plekje in de hemel.

 

Meer tekenen van de duivel dan van God

Als ik naar de wereld kijk, moet ik eerlijk bekennen dat ik de neiging heb om meer tekenen van de aanwezigheid van de Duivel te zien dan van een God. Al kan ik die neiging rationeel meteen ook (gedeeltelijk) verklaren.

Ten eerste verkoopt slecht en negatief nieuws in de massamedia nu eenmaal beter dan goed en positief nieuws waardoor we kunnen stellen dat ons beeld van de wereld (hopelijk) een beetje ten nadele wordt vertekend. Iets wat overigens in onze directe omgeving grappig genoeg weer andersom geldt: mensen “verkopen” naar bekenden eerder goed nieuws om vooral positief over te komen. Facebook is daar een uitstekend voorbeeld van. Over een vertekend beeld gesproken...

 

Kwaadaardige kenmerken

De tweede reden komt voort uit mijn eigen logica, maar lijkt mij niet minder plausibel. Om op posities te kunnen komen waar je veel macht en invloed hebt en de kans op publiciteit en beïnvloeding van de algemene beeldvorming dus groter is, zijn (ook) karaktereigenschappen nodig die eerder in de categorie slecht/kwaad vallen dan in de categorie goed: zelfoverschatting, egocentrisme en narcisme, liegen en bedriegen, sluw en manipulatief, gebrek aan empathie en schuldgevoel, weinig zelfbeheersing/kort lontje, gebrek aan zelfkritiek en verantwoordelijkheidsgevoel etc.

Oplettende lezers zullen in dit lijstje de kenmerken van psychopaten herkennen en dat klopt. Inmiddels hebben diverse onderzoeken aangetoond dat mensen die in meer of mindere mate psychopathische kenmerken bezitten meer dan gemiddeld presteren en om deze reden ook meer te vinden zijn in succesvolle (leidinggevende) banen als directeur en manager.

Maar ook bijvoorbeeld chirurgen en advocaten blijken op deze kenmerken bovengemiddeld te scoren. Dus zonder dat wij het beseffen, kan die ene charmante advocaat achter zijn welbespraakte voorkomen wellicht een narcistische, sluwe, manipulatieve, leugenachtige en gewetenloze psychopaat zijn. Hmmm, interessant…
Maar als zich in genoemde functies al relatief veel psychopaten met kwaadaardige kenmerken kunnen bevinden, hoe moet dat dan wel niet zitten met het meest machtige beroep ter wereld namelijk die van (inter)nationaal (wereld)leider en dictator? Niet voor niets heeft deze wereld meer Assads, Kim Jong-Uns, Mugabes, Khadafi’s, Saddam Hoesseins, Poetins en vergelijkbare kwaadaardige dictators voortgebracht dan goede leiders als een Nelson Mandela. Als die verhouding gelijk was geweest, zou Mandela natuurlijk nooit zo’n legende zijn geweest als nu het geval is.

 

Representant van het pure kwaad

Mijn punt is dat als ik vanuit de tegenstellingen goed/God – kwaad/Duivel naar deze wereld kijk - waarbij mijn beeldvorming net als bij iedereen voor een belangrijk deel wordt bepaald door mensen op invloedrijke posities - ik tot de conclusie kom dat ik aan de top in het algemeen meer bewegingen richting het kwaad zie dan richting het goede.

Stel dat ik God zou zijn en ik moest één persoon zien te vinden die ik kon bekronen als DE personificatie van het goede dan zou ik niet op de hoogste maar juist op de laagste niveaus zoeken. De kans dat ik zo iemand vind op het niveau van bijvoorbeeld vrijwilligerswerk voor een goede doelenorganisatie in het meest arme land van Afrika acht ik vele malen groter dan dat ik zo iemand zou vinden ergens aan de top, bijvoorbeeld van dezelfde organisatie.
Voor mij is de moord op Frans van der Lugt het zoveelste voorbeeld van de aanwezigheid van het pure kwaad in deze wereld en dus wellicht - indien ik ooit gelovig zou worden - van het bestaan van de Duivel.

Iemand die de behoefte voelt om tijdens een vreselijke oorlog een vredige 75-jarige man die humanitaire hulp biedt aan iedereen die dat nodig heeft (dus ook moslims!) twee kogels door zijn hoofd te schieten, kan ik met geen mogelijkheid anders omschrijven dan als een representant van het pure kwaad.

Natuurlijk kun je hier tegenover stellen dat de pater juist weer kan worden gezien als een teken van het bestaan van God en het goede, maar dat neemt niet weg dat ik dan toch helaas moet concluderen dat ook hier weer uiteindelijk het goede aan het kortste eind heeft getrokken.

 

Filosoof Leibniz: Godsexcuses of théodicées

Uiteraard liggen er vanuit het geloof weer bekende Godsexcuses of théodicées klaar om ook dit drama een plek te geven: “God’s wegen zijn ondoorgrondelijk”, “Pas door het lijden leren we God echt kennen” of wellicht wilde God de pater gewoon snel bij zich hebben.

De Duitse Filosoof Gotffried Leibniz die onze wereld beschouwde als de best mogelijke wereld die God kon scheppen, kwam in zijn in 1710 geschreven “Essais de Théodicée” als eerste met de term théodicée (samenvoeging van twee Griekse woorden: theos = God en dikè = rechtspraak): de verdediging van de hoogste wijsheid van het opperwezen ondanks alles wat die wijsheid lijkt te weerspreken.

In zijn poging om antwoord te geven op de vraag hoe het bestaan van kwaad te rijmen valt met het geloof dat God goed is, kwam Leibniz met het onderscheid tussen drie soorten kwaad: het metafysische, het fysische en het morele.

Het metafysische kwaad is gewoon aangeboren, omdat al het geschapene per definitie onvolmaakt is want anders zou het even goddelijk zijn als zijn schepper.

Het fysische kwaad draait om bijvoorbeeld ziekte, leed en verdriet en dat is goed dat het bestaat omdat het nuttig kan zijn voor het behoud van het individu of als straf met als doel de mens moreel te verbeteren.

Het morele kwaad tenslotte is onvermijdelijk aangezien God de mens vrijheid heeft gegeven en dit kwaad voortkomt uit de zondige kant van de mens waar hij zelf voor kan kiezen.
Persoonlijk vind ik al dit soort rechtvaardigingen achteraf - excusez le mot - dooddoeners en een duidelijke poging tot cognitieve dissonantiereductie: je hebt ergens voor gekozen (God) maar toch voel je er ook een bepaald ongemak bij (door het aanwezige kwaad in de wereld) en die probeer je dan maar te verminderen door redenen te bedenken waarom je keus wel degelijk de juiste is.  

 

Griekse filosooof Epicurus: Epicureïsche paradox

Als God bestaat en Hij kan invloed uitoefenen op de mensen en op wat ze elkaar aandoen en toch gebeurt er zo’n drama als bij Frans van der Lugt dan zijn er voor mij simpel gezegd twee conclusie mogelijk: of God bestaat maar de Duivel ook en zitten die twee eeuwig met elkaar in de clinch waarbij soms de een wint en dan weer de ander. Of er speelt iets heel anders, namelijk dat het uitgangspunt dat God bestaat gewoon helemaal niet klopt.

Natuurlijk kiezen veel gelovigen voor een derde mogelijkheid: God bestaat en heeft om diverse redenen ook het Kwaad geschapen. Maar die vind ik rationeel moeilijk zo niet onmogelijk te verklaren en vrij makkelijk te weerleggen ofwel gewoon ontzettend zwak voor God uitvallen via de briljante Epicureïsche paradox  van de Griekse filosoof Epicurus (341-270 v. Chr. - zie column 44).₁

Voor Frans van der Lugt kan ik alleen maar hopen dat God toch bestaat en hij nu in de hemel is. Maar als een echte agnost denk ik alleen maar: ik weet het niet. Een gedachte die de paus, heel begrijpelijk, maar al te graag opzij zal zetten voor de overtuiging dat de pater nu inderdaad bij God is. 

 

Waar Frans van der Lugt ook is: dat hij moge rusten in vrede.

Tonko

Wil je reageren op deze column? Ik hoor graag jouw mening!
Klik onderaan dit blog op "(Geen) opmerkingen" en plaats je reactie.

 

₁ Het argument van Epicurus (de Epicureïsche paradox):
Wil God het kwaad voorkomen, maar kan Hij het niet? Dan is Hij niet almachtig.
Kan Hij het wel, maar wil Hij het niet? Dan is Hij kwaadwillig.
Kan Hij het wel en wil Hij het ook? Waar komt dan het kwaad vandaan?
Kan Hij het niet en wil Hij het niet? Waarom noemen we hem dan God?


Filosoof Gottfried Leibniz (3x)