vrijdag 30 november 2012

51. COLUMN IDFA OPENINGSFILM WRONG TIME WRONG PLACE, JOHN APPELS, ROL VAN TOEVAL, TOEVAL BESTAAT: Om geluk af te dwingen, heb je geluk nodig


IDFA-FILM JOHN APPELS - WRONG TIME WRONG PLACE - TOEVAL


De rol van toeval

"Wrong Time Wrong Place” van regisseur John Appels was de openingsfilm van het Internationale Documentaire Filmfestival Amsterdam (IDFA).
Aan de hand van verhalen van overlevenden en nabestaanden van slachtoffers van de bomaanslagen en moordpartijen van Anders Breivik in Oslo en UtØya in 2011 wil Appels iets vertellen over de rol die toeval kan spelen in een mensenleven. Soms ben je op de goede tijd op de goede plaats, maar soms geldt helaas ook het omgekeerde.

Toeval bestaat en een lot niet

Ook ik heb een enorme fascinatie voor het onderwerp toeval. Daar waar Appels echter ruimte laat voor de mogelijkheid dat er nog een soort lot is, ben ik veel gedecideerder in mijn standpunt: toeval bestaat en een lot niet. Ja, een Oudejaarslot dat ik straks ga kopen in de hoop ermee de jackpot te winnen, bestaat. Waarbij je overigens zult zien dat ik ‘m wéér niet win. Maar niet omdat ik met selffulfilling prophecy bezig ben en niet genoeg in mezelf geloof. En ook niet omdat het leven andere plannen voor me in petto heeft. Maar simpelweg omdat de kans op het winnen van de jackpot veel kleiner is dan de kans dat je ‘m niet wint.

You win some you lose some

Toeval: dat is waar het in het leven voor een groot deel om draait. Pech of geluk: you win some, you lose some. Waarbij de een wat meer zal winnen en de ander wat meer zal verliezen. Geluk kun je afdwingen, wordt wel eens gezegd. Mijn meer genuanceerde overtuiging: om geluk af te dwingen, heb je geluk nodig.
Stel, ik moet de metro halen. Ik ren de roltrap op, zie de metro klaar staan voor vertrek en sprint richting de schuifdeuren. Helaas: ik ben nét een fractie te laat. De metro verdwijnt in een tunnel, er volgt een enorme explosie waarna een allesverwoestende brand alles en iedereen in de metro vernietigt.
In grote lijnen kan ik het incident op twee manieren interpreteren. Ik kan simpelweg concluderen dat ik toevallig enorme mazzel heb gehad. Maar ik kan er ook een andere, diepere betekenis aan geven. Het was blijkbaar mijn tijd nog niet en God of welke hogere macht dan ook heeft andere plannen met me.

Deterministische variant

Diverse mensen zullen kiezen voor de laatste, deterministische variant. Het kan gewoon geen toeval zijn geweest dat ik de metro net niet haalde. Onderaan de roltrap was ik nog gestruikeld; dat moet haast wel een beschermengel zijn geweest. Afgezet tegen de vreselijke ramp is het een prachtige verklaring voor het gebeuren. Het geeft rust, troost en hoop: er is dus inderdaad meer tussen hemel en aarde!
Je kunt de situatie echter ook omdraaien. Kijk eens op een willekeurig perron naar vertrekkende metro’s en je zult bij vrijwel elke metro mensen zien die ‘m net niet halen. Oftewel: als zich ergens een metroramp voltrekt, zullen er vrijwel altijd mensen aan ontkomen simpelweg omdat ze net te laat waren. Niks geen diepere betekenis; slechts statistiek. Net zoals dat overigens voor vele rampen geldt. Zo zullen er ook in Noorwegen mensen geweest zijn die van plan waren om naar UtØya te komen maar om wat voor reden dan ook letterlijk of figuurlijk de boot misten en dus geluk hebben gehad.

Winners overwinnen kanker

Uiteindelijk draait het allemaal om de manier hoe we tegen dit soort situaties aankijken. Of beter gezegd: willen aankijken. Is het leven iets waar wij zelf, tezamen met mysterieuze krachten, volledig controle over hebben of moeten we accepteren dat die controle er vaak niet of nauwelijks is en wij het leven maar gewoon moeten nemen zoals het komt?
Voor velen is dat laatste onacceptabel. Het idee alleen al dat je op veel gebeurtenissen in je leven totaal geen invloed hebt, is heel beangstigend. Het doet mij denken aan de momenteel vooral in de Verenigde Staten zeer populaire visie dat je, gechargeerd gezegd, een “loser” bent als je dood gaat aan kanker. “Winners” overwinnen kanker. Zoals Lance Armstrong. Al kun je je bij hem afvragen of van de twee genoemde termen “winner” de juiste is. Geef mij dan maar “onze” Olympisch zwemkampioen én kankeroverlever Maarten van der Weijden, die zijn genezing volledig toeschreef aan geluk.

Eigenlijk geloof ik maar één ding

Het wel of niet geloven in toeval blijft fascinerend. Eigenlijk geloof ik zelf maar één ding: dat de mens wil geloven.

Tonko

Wil je reageren op deze column? Ik hoor graag jouw mening!
Klik onderaan dit blog op "(Geen) opmerkingen" en plaats je reactie.


Foto: internet
 

Geen opmerkingen:

Een reactie posten